اصول گودبرداری ایمن و پایدار در پروژه‌های شهری: حفاظت از سازه و شهر
گودبرداری یکی از حساس‌ترین و پرخطرترین مراحل در فرآیند ساخت و ساز، به ویژه در بافت متراکم شهری است. ایجاد حفره در دل زمین برای احداث زیرزمین، پارکینگ یا پی ساختمان جدید، می‌تواند پایداری خاک و سازه‌های مجاور را به چالش کشیده و در صورت عدم رعایت اصول فنی و ایمنی، منجر به حوادث ناگوار و خسارات جبران‌ناپذیر مالی و جانی شود. بنابراین، شناخت و به‌کارگیری اصول گودبرداری ایمن و پایدار در پروژه‌های شهری امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
چالش‌های گودبرداری در محیط شهری:
گودبرداری در شهرها به مراتب پیچیده‌تر از مناطق باز است. وجود ساختمان‌های مجاور با سازه‌های مختلف، تأسیسات شهری (مانند خطوط آب، فاضلاب، برق، گاز و مخابرات)، محدودیت فضا برای تردد ماشین‌آلات و انباشت خاک، و همچنین بارهای دینامیکی ناشی از ترافیک، چالش‌های مضاعفی را ایجاد می‌کنند که نیازمند بررسی‌های دقیق و تمهیدات ویژه هستند.
اصول کلیدی گودبرداری ایمن و پایدار:
برای اطمینان از اجرای ایمن و پایدار عملیات گودبرداری در پروژه‌های شهری، رعایت اصول زیر حیاتی است:
۱. مطالعات ژئوتکنیکی دقیق و جامع: این نخستین و مهمترین گام است. مطالعات ژئوتکنیکی شامل حفاری گمانه، نمونه‌برداری از خاک، و انجام آزمایشات در محل و آزمایشگاه است. این بررسی‌ها اطلاعات حیاتی در مورد نوع خاک، لایه‌بندی زمین، مقاومت برشی، نشست‌پذیری، سطح آب زیرزمینی و پتانسیل خطرات ژئوتکنیکی (مانند روانگرایی) را فراهم می‌کنند. اطلاعات حاصل از این مطالعات مبنای طراحی سیستم پایدارسازی گود، نوع فونداسیون سازه جدید و پیش‌بینی رفتار خاک در حین گودبرداری خواهد بود.
۲. طراحی سیستم پایدارسازی گود (سازه نگهبان): بر اساس نتایج مطالعات ژئوتکنیکی و با توجه به عمق گود، نوع خاک، وجود ساختمان‌های مجاور و سربارهای اطراف، سیستم پایدارسازی مناسب طراحی می‌شود. هدف از سازه نگهبان، جلوگیری از ریزش دیواره‌های گود، حفظ پایداری سازه‌های مجاور و تأمین ایمنی کارگاه است. روش‌های متداول پایدارسازی گود در مناطق شهری شامل موارد زیر هستند: * نیلینگ (Nailing): استفاده از میلگردهای فولادی که در دیواره خاک کوبیده شده و با بتن یا دوغاب سیمان تثبیت می‌شوند. * انکراژ (Anchoring / Tie-back): مشابه نیلینگ، با این تفاوت که از کابل‌های فولادی پیش‌تنیده استفاده می‌شود که در خاک مسلح شده و به دیواره گود کشش وارد می‌کنند. * سازه نگهبان خرپایی: استفاده از اعضای فولادی به شکل خرپا در داخل گود برای مهار دیواره‌ها. این روش فضای بیشتری در داخل گود اشغال می‌کند. * دیوار دیافراگمی (Diaphragm Wall): اجرای دیوارهای بتنی مسلح درجا قبل از گودبرداری اصلی. این روش معمولاً در گودهای عمیق و در مجاورت سازه‌های حساس یا تأسیسات زیرزمینی مهم کاربرد دارد. * سپرکوبی (Sheet Pile): کوبیدن سپرهای فلزی یا بتنی پیش‌ساخته در اطراف گود قبل از خاکبرداری. * روش مهار متقابل (Bracing / Strutting): استفاده از المان‌های فشاری (معمولاً فولادی) در عرض گود برای مهار دیواره‌های مقابل یکدیگر. این روش در گودهای با عرض کم مناسب است. انتخاب روش پایدارسازی باید توسط مهندس ژئوتکنیک و سازه با در نظر گرفتن تمامی جوانب فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی انجام شود.
۳. طراحی و اجرای دقیق تأسیسات زیرزمینی: پیش از شروع گودبرداری، باید محل دقیق کلیه تأسیسات شهری مدفون (لوله‌های آب و فاضلاب، کابل‌های برق و مخابرات، خطوط گاز) شناسایی شده و تمهیدات لازم برای حفاظت از آنها در حین گودبرداری و پایدارسازی در نظر گرفته شود. هماهنگی با سازمان‌های خدمات‌رسان مربوطه در این مرحله ضروری است.
۴. پایش و ابزاربندی گود و سازه‌های مجاور: نصب ابزارهای پایش مانند سنسورهای تغییر مکان، شیب‌سنج‌ها و پیزومترها برای کنترل رفتار دیواره‌های گود، سازه نگهبان، ساختمان‌های مجاور و سطح آب زیرزمینی در طول فرآیند گودبرداری و پس از آن، امری بسیار حیاتی است. قرائت منظم این ابزارها و تحلیل داده‌ها، امکان تشخیص زودهنگام هرگونه تغییر یا حرکت غیرعادی را فراهم کرده و به تیم پروژه اجازه می‌دهد تا در صورت لزوم اقدامات اصلاحی لازم را انجام دهد.
۵. برنامه‌ریزی دقیق عملیات اجرایی گودبرداری: فرآیند گودبرداری باید بر اساس یک برنامه زمان‌بندی دقیق و مرحله‌ای انجام شود. سرعت گودبرداری، به خصوص در خاک‌های حساس، باید کنترل شده باشد. همچنین، زمان باز ماندن دیواره‌های گود قبل از اجرای سیستم پایدارسازی باید به حداقل برسد.
۶. رعایت کامل نکات ایمنی کارگاهی: گودبرداری یکی از خطرناک‌ترین فعالیت‌های ساختمانی از نظر حوادث کارگاهی است. نصب نرده و حفاظ در اطراف گود، روشنایی کافی در شب، استفاده کارگران از تجهیزات حفاظت فردی (کلاه، کفش ایمنی، کمربند ایمنی)، جلوگیری از انباشت مصالح و خاک در نزدیکی لبه گود، و نظارت مستمر بر عملیات توسط مسئول ایمنی، برای حفظ جان کارگران و سایر افراد در کارگاه ضروری است.
۷. بیمه مسئولیت: اخذ بیمه‌نامه مسئولیت مدنی کارفرما در قبال کارکنان و اشخاص ثالث برای پوشش خسارات احتمالی ناشی از عملیات گودبرداری الزامی است.
۸. نظارت مستمر و دقیق: حضور مهندس ناظر با صلاحیت و تجربه کافی در تمام مراحل گودبرداری برای اطمینان از رعایت نقشه‌ها، مشخصات فنی، اصول ایمنی و مقررات ملی ساختمان بسیار حیاتی است. ناظر باید گزارش‌های منظم از وضعیت گود و اقدامات اجرایی تهیه و به مراجع ذی‌ربط ارائه دهد.
۹. هماهنگی و ارتباط مؤثر: برقراری ارتباط مؤثر و مستمر بین تمامی ذینفعان پروژه (کارفرما، طراح ژئوتکنیک، طراح سازه، پیمانکار گودبرداری، مهندس ناظر و سازمان‌های خدمات‌رسان) برای حل مشکلات و تصمیم‌گیری‌های به موقع ضروری است.
نتیجه‌گیری:
گودبرداری در پروژه‌های شهری یک فرآیند پیچیده و نیازمند دانش فنی، برنامه‌ریزی دقیق و رعایت کامل اصول ایمنی است. با انجام مطالعات ژئوتکنیکی جامع، طراحی و اجرای صحیح سیستم پایدارسازی، پایش مستمر رفتار گود و سازه‌های مجاور، و رعایت کامل نکات ایمنی و مقررات مربوطه، می‌توان ریسک‌های مرتبط با گودبرداری را به حداقل رساند و از اجرای ایمن و پایدار پروژه و همچنین حفاظت از سازه‌های اطراف اطمینان حاصل کرد. سرمایه‌گذاری در این مرحله حساس، نه تنها الزامی قانونی است، بلکه به معنای تضمین سلامت پروژه و حفظ جان و مال شهروندان است.
بدون دیدگاه